Właściciel złożył wniosek o rozgraniczenie swojej nieruchomości, która graniczy z działką we własności Wód Polskich. Zostało wszczęte postępowanie. Wyznaczyłem rozprawę w międzyczasie Wody wystąpiły do Wójta o umorzenie w przedmiocie granicy z Wodami i dokonanie ustalenia linii brzegowej. Oczywiście przed rozprawą nie wiadomo jak przebiega linia graniczna w stosunku do granicy z działką Wód, a także gdzie faktycznie płynie woda. Jak uważacie czy jest przesłanka do umorzenia postępowania po pierwsze na tym etapie oraz czy ewentualnie jeżeli okaże się, że prawo własności wnioskodawcy zajmuje część nurtu, który znajduje się poza nominalną działką Wód? Moje zdanie jest, że brak jest przesłanki do umorzenia, a właściciel ma prawo poznać zasięg swojej własności. Co dalej z tego wyniknie zależeć będzie od sytuacji jak wyniknie na gruncie. Wtedy niech sobie Wody ustalają linię brzegową, a nie zwalają tego na właściciela przyległego gruntu i to na etapie gdy nie wiadomo czy jego grunt zajęty jest przez wodę płynącą.

Orzeczecznictwa jest w bród.

Postanowienie SN – Izba Cywilna z 12.5.2011 r. (III CSK 238/10, Legalis)
Brak legalnej definicji linii brzegowej. Różnica pomiędzy linią brzegu a granicą nieruchomości. Właściwość ustalania linii brzegowej przez organy administracji publicznej
Pojęcie linii brzegu nie jest obecnie prawnie zdefiniowane. Z art. 9 ust. 4a, art. 14 ust. 1a oraz 15 ust. 1 można wnioskować, że jest to linia zetknięcia się gruntów pokrytych płynącymi wodami powierzchniowymi z gruntem przyległym. Linię brzegu, według art. 8 ust. 3 ustawy z 24.10.1974 r. – Prawo wodne (Dz.U. Nr 38, poz. 230 ze zm.), stanowiła granica między gruntami pokrytymi wodami a gruntami przyległymi do tych wód. Tak samo linię brzegu zdefiniowano w art. 9 ust. 1 ustawy z 30.5.1962 r. – Prawo wodne.
Pojęcie linii brzegu jest więc zbliżone do pojęcia granicy nieruchomości, którym posługują się przepisy KC oraz przepisy dotyczące rozgraniczenia nieruchomości. Jeżeli granice sąsiadujących ze sobą nieruchomości stały się sporne dokonuje się ich rozgraniczenia (por. art. 153 KC). Natomiast podstawę ustalenia linii brzegu stanowi projekt rozgraniczenia gruntów pokrytych wodami od gruntów przyległych (art. 15 ust. 3). Linia brzegu i granica między nieruchomościami nie są jednak pojęciami prawnie tożsamymi. Przebieg granicy między sąsiednimi nieruchomościami wynika z dokonania określonych czynności prawnych, których przedmiotem są te nieruchomości, np. sprzedaży części nieruchomości, albo z innych zdarzeń prawnych mających wpływ na przebieg granicy, np. orzeczenia sądu obejmującego podział nieruchomości, decyzji administracyjnej o podziale nieruchomości czy zasiedzenia części nieruchomości. Wskazane czynności i zdarzenia kształtują tzw. stan prawny, który jest podstawą rozgraniczenia nieruchomości. Dopiero wówczas, gdy granicy według tego stanu nie można ustalić stosuje się inne kryteria ustalenia granicy (por. art. 153 KC). Przebieg linii brzegu jest określony przepisami Prawa wodnego i wynika z procesów naturalnych, w wyniku których kształtują się dna i koryta cieków naturalnych, jak również z działalności człowieka (budowy urządzeń regulujących brzegi wód). Linia brzegu nie ma przy tym charakteru stałego, lecz może się zmieniać zarówno wskutek procesów naturalnych, jak również działalności człowieka. Przepisy PrWod przewidują również specjalną procedurę, w ramach której następuje ustalenie linii brzegu. Zgodnie z art. 15 ust. 2 PrWod, ustalenie linii brzegu następuje w decyzji administracyjnej. Decyzja ta kształtuje stan prawny, według którego dokonuje się następnie ustalenia przebiegu granicy między gruntami pokrytymi wodami powierzchniowymi i gruntami do nich przyległymi. Przepisy PrWod zawierają odrębne od przewidzianych w przepisach KC i przepisach regulujących postępowanie rozgraniczeniowe w odniesieniu do granicy kryteria ustalenia linii brzegu.
[...] Zgodnie z art. 15 ust. 2 PrWod, ustalenie linii brzegu nie należy do kognicji sądu powszechnego, nawet wówczas, gdy ma stanowić jedynie przesłankę rozstrzygnięcia w sprawie należącej do drogi sądowej. Przebieg linii brzegu wynika wprawdzie z przepisów PrWod, ale jej ustalenie powinno nastąpić w decyzji administracyjnej. Konieczność ustalenia linii brzegu może wiązać się także ze sporem o własność gruntu. W takim przypadku strona wywodząca skutki prawne z określonego przebiegu linii brzegu powinna to wykazać w drodze dowodu z dokumentu w postaci decyzji administracyjnej ustalającej jej przebieg. Ze względu na to, że postępowanie o ustalenie linii brzegu nie jest postępowaniem tożsamym z postępowaniem o rozgraniczenie nieruchomości uregulowanym przepisami PrGeodKart nie można przyjąć, aby w takim przypadku kompetencja sądu powszechnego do ustalenia linii brzegu wynikała z art. 36 tej ustawy, według którego sąd, przed którym toczy się sprawa o własność lub o wydanie nieruchomości albo jej części, właściwy był również do przeprowadzenia rozgraniczenia.

Postanowienie SN – Izba Cywilna z 20.5.2015 r. (I CSK 502/14, Legalis)
Linia brzegu a granica między nieruchomościami. Ustalenie linii brzegu – brak kognicji sądu powszechnego
Linia brzegu i granica między nieruchomościami nie są pojęciami prawnie tożsamymi. Przebieg linii brzegu określają przepisy PrWod, uwzględniające wpływ na jej ukształtowanie procesów naturalnych oraz działalności człowieka.
Ustalenie linii brzegu następuje w drodze decyzji administracyjnej, co wynika wprost z art. 15 ust. 2 PrWod01. Kwestia ta nie należy do kognicji sądu powszechnego nawet w sytuacji, w której ma stanowić tylko przesłankę rozstrzygnięcia w sprawie należącej do drogi sądowej.

Wyrok NSA z 18.9.2018 r. (II OSK 1239/16, Legalis)
Związanie organu ustalającego linię brzegową wnioskiem. Brak możliwości ustalenia stanu prawnego gruntów pokrytych wodami oraz gruntów przyległych w postępowaniu o ustalenie linii brzegu. Aktualność decyzji o ustalenie linii brzegu
Decyzja o ustaleniu linii brzegu jest aktem związanym w tym sensie, że organ przy jej wydawaniu jest zobowiązany wydać decyzję zgodną z żądaniem wnioskodawcy, na podstawie dostarczonego przez wnioskodawcę projektu rozgraniczenia gruntów pokrytych wodami od gruntów przyległych, jeśli nie stwierdzi niezgodności wniosku z przepisami prawa.
W przeciwnym przypadku organ ma obowiązek wydać decyzję odmowną. Tak określony związany charakter decyzji o ustaleniu linii brzegu wynika z przepisu art. 15 ust. 2 PrWod01. Decyzja ta nie pozostawia organowi administracyjnemu luzu decyzyjnego w zakresie wyboru konsekwencji prawnych normy prawa materialnego w decyzyjnym modelu stosowania prawa. Organ właściwy do jej wydania powinien przeprowadzić postępowanie przewidziane przepisami PrWod01 i jest zobligowany wydać taką decyzję, jeżeli wnioskodawca spełni wymagania określone przepisami PrWod01. Przesłanki wydania decyzji o ustaleniu linii brzegu są zasadniczo narzucone przez ustawodawcę w przepisach PrWod01. Związany charakter decyzji o ustaleniu linii brzegu jest jednocześnie środkiem zabezpieczającym interes prawny lub faktyczny wnioskodawcy.
Nie można zgodzić się ze stanowiskiem skarżącego kasacyjnie, że wydana w wyniku postępowania określonego w art. 15 PrWod01 decyzja administracyjna o ustaleniu linii brzegu kształtuje zatem stan prawny, według którego dokonuje się następnie ustalenia przebiegu granicy między gruntami pokrytymi wodami powierzchniowymi i gruntami do nich przyległymi.
Za pomocą regulacji zawartej w art. 15 ust. 2 i 3 PrWod01 nie można ustalać stanu prawnego gruntów pokrytych wodami oraz gruntów przyległych. Organ ustalający na podstawie art. 15 ust. 2 PrWod01 w drodze decyzji linię brzegu nie jest uprawniony do rozstrzygania stanu prawnego nieruchomości.

Wyrok NSA z 18.9.2018 r. (II OSK 1239/16, Legalis)
Ustalenie linii brzegowej jako prejudykat w postępowaniu o ustalenie spornych granic nieruchomości
Ustalenie linii brzegu jest zatem etapem wstępnym regulacji stanu prawnego gruntów pokrytych wodami od gruntów przyległych.
Naczelny Sąd Administracyjny orzekający w niniejszej sprawie w pełni podziela pogląd wyrażony w uzasadnieniu wyroku NSA z 3.9.2010 r. (I OSK 1457/09, Legalis), zgodnie z którym ustalenie spornych granic nieruchomości w prawomocnym rozstrzygnięciu sądu powszechnego wyłącza możliwość innego ustalenia granicy przez organ administracji.

Wyrok NSA z 6.12.2017 r. (II OSK 502/17, Legalis)
Brak możliwości ustalenia linii brzegu w postępowaniu uzgodnieniowym
Organ ochrony środowiska, uzgadniający przedłożony mu przez wójta projekt decyzji o warunkach zabudowy nie może ustalać w tym postępowaniu przebiegu linii brzegu jeziora, przede wszystkim dlatego, że zgodnie z art. 15 ust. 2 pkt 3 PrWod należy to do wyłącznej kompetencji starosty, który linię brzegu ustala w drodze decyzji, na wniosek mającego interes prawny lub faktyczny.

A do kogo i w związku z czym to pytanie Radek, bo się trochę pogubiłem?

Po otrzymaniu pisma od Wód w Gminie zasięgnięto opinii prawnika obsługującego, który stwierdzi, że należy zawiesić. Chyba dali się przekonać moim argumentom, że na tym etapie brak jest podstaw do umorzenia. Argumentowałem, że w wyniku rozprawy na gruncie okaże się jaka jest faktyczna sytuacja w stosunku do wody płynącej i wtedy może okazać się koniecznym ewentualne umorzenie.
Co do granicy wody płynącej i tego jak ją ustalić wydaje mi się to dosyć oczywiste.  Granica własności Wnioskodawcy może sięgać do granicy cieku wg dokumentów (np. mapy ewidencji) i może to być obszar stanowiący starorzecze nie mieszczący się w obszarze zdefiniowanym w Prawie Wodnym jak woda płynąca czyli znajdować się poza linią brzegową. Dlatego Stroną postępowania jest także Skarb Państwa reprezentowany przez Starostę. W sytuacji gdy faktyczny przebieg wody płynącej wykroczy poza działkę Wód Polskich to ten obszar będzie wymagał ustalenia linii brzegowej. Albo skorzystania z rozporządzenia EGiP po jego ostatniej nowelizacji.

Jarku, no właśnie w przypadku wód stanowiących własność Skarbu Państwa na podstawie przepisów prawa wodnego stan prawny wynika nie z konkretnego tytułu prawnego a z ustawy. A ustawa stwierdza, że przedmiotem własności jest grunt faktycznie zajęty przez wodę np. płynącą a ustalenie granicy tego gruntu ma być zrobione według przepisów tej ustawy. Czyli najpierw ustalenie stanu faktycznego czyli linii brzegowej a następnie dokonanie odpowiednich czynności formalnych. Do tego, jeśli doszło do zmiany przebiegu trasy cieku to grunt który wcześniej stanowił wodę płynącą staje się starorzeczem które nadal pozostaje własnością właściciela wód płynących (oczywiście dotyczy to okresu od momentu wejścia w życie przepisów które o tym stanowią). Te wszystkie ustalenia leżą jednak poza kompetencjami geodety a co za tym idzie organu przeprowadzającego rozgraniczenie w trybie pgik i kc. Nie mogą zostać przeprowadzone w ramach tego postępowania czyli dla takich odcinków granic należy co najmniej zawiesić postępowanie. Bardziej konkretnie można się wypowiadać w  konfrontacji z konkretnymi przypadkami bo tu wiele zależy od tego jak udokumentowane są wcześniejsze działania wobec takich gruntów. Na przykład, czy wcześniejszy przebieg granic wody płynącej pokazany na mapie był ustalony w wyniku postępowania wodno-prawnego. Z tego co Maciek napisał w ostanim poście wnoszę, że dość podobnie postrzega te kwestie.

No ok, to o czym piszesz jest jak najbardziej logiczne tyle, że w kontekście rozgraniczenia nie działa formalnie ustalenie granicy wody w trybie rozporządzenia. Ten tryb jest pomyślany jako środek zaradczy na przewlekłość działania Wód Polskich w kontekście postępowań wodno-prawnych i ma działać jako tymczasowe rozwiązanie na ten problem. Po to żeby nie zahamować totalnie działalności inwestycyjnej na tych terenach. Ale w przypadku rozgraniczenia powinniśmy sięgać do jednoznacznie rozstrzygniętych stanów prawnych i jeśli sprawa trafi do sądu to mam podejrzenia, że sąd może (moim zdaniem powinien ze względów formalnych) czy tak, czy tak, poprowadzić sprawę w tym kierunku. Czyli jeśli to nie chodzi o spór graniczny to ja bym przeniósł to na obszar stricte rozporządzenia. No ale też rozumiem, że mogą tam być konkretne uwarunkowania lokalne żeby tego nie robić. No ciężka sprawa.

Trudno mi się odnieść do Waszych wszystkich uwag i komentarzy, bo wnioski jakie wyciągacie są diametralnie odmienne od moich. Dla przypomnienia podam jedno zdanie z postanowienia SN – Izba Cywilna z 20.5.2015 r. (I CSK 502/14, Legalis), którego właściwe zrozumienie i akceptacja powinno uchronić przed dowolnością w interpretacjach.

Linia brzegu i granica między nieruchomościami nie są pojęciami prawnie tożsamymi. Przebieg linii brzegu określają przepisy PrWod, uwzględniające wpływ na jej ukształtowanie procesów naturalnych oraz działalności człowieka.
Ustalenie linii brzegu następuje w drodze decyzji administracyjnej, co wynika wprost z art. 15 ust. 2 PrWod01. Kwestia ta nie należy do kognicji sądu powszechnego nawet w sytuacji, w której ma stanowić tylko przesłankę rozstrzygnięcia w sprawie należącej do drogi sądowej.

Co to zdanie oznacza? Moim zdaniem to, że ustalenie granic, które w ostateczności jest rozstrzygane przez sąd cywilny jest zupełnie czymś innym od ustalenia linii brzegu, które to kończy się decyzją administracyjną. Z tego powodu dla  mnie są to zupełnie oddzielne postępowania, które nie mają i nie mogą mieć ze sobą nic wspólnego. Dlaczego zatem uważacie, że jedno z nich może  zablokować lub uzależnić drugie postępowanie?

W tym miejscu jeszcze jedna sprawa przeze mnie niezrozumiała. Piszesz Radek, że tytułem prawnym w przypadku wód płynących jest zapis ustawowy, bo to on przesądza o zmianie właściciela gruntu. Zgoda. Ale zupełnie tak samo działa art.73 ustawy reformującej administrację w odniesieniu do dróg publicznych. W jednym przypadku prywatny grunt zajęła woda, a w drugim droga. Tylko tym się różni sytuacja dla prywatnego właściciela. Bo tak naprawdę decyzja administracyjna nie zatwierdza tych stanów tylko je potwierdza. Możesz mi zatem wyjaśnić dlaczego w przypadku dróg publicznych prowadzenie postępowania administracyjnego dotyczącego ustalenia zasięgu zajęcia drogi na dzień 31.12.1998 r. nie blokuje rozgraniczenia, a ustalenie linii brzegu może coś zawiesić?

Cieszę się Maciek, że przypomniałeś o celu regulacji stanu prawnego i dokumentach jakie są do tego niezbędne. Z naszego (geodety) punktu widzenia nie jest ważne, czy ktoś dostanie odszkodowanie czy nie. Natomiast kluczowe jest, że niezależnie od tego trzeba uporządkować zapisy w EGiB i KW, a my robimy "kwity" stanowiące załącznik do decyzji, która jest podstawą zmian. Co niby da decyzja o ustaleniu linii brzegu jeśli nie określi się powierzchni zajęcia gruntu wodą i nie oznaczy nowego stanu w taki sposób, aby to co zabrała woda odpisać z jednej KW i zapisać do nowej? I jeszcze jedno. Kto wie czy nie najważniejsze. Wskaże ktoś artykuł w Ustawie Prawo wodne, gdzie jest mowa o dwóch decyzjach? Bo jeżeli jedna ma się tylko odnosić do ustalenia linii brzegu to powinna być jeszcze druga, która reguluje oznaczenia i powierzchnie. Będę wdzięczny, jeżeli ktoś wskaże mi zapis o drugiej decyzji dającej możliwość wypłaty odszkodowania, a tym samym uregulowania powierzchni działek gruntu, które podlegają obrotowi prawnemu.